همشهری آنلاین- فرشاد شیرزادی: سردار عباس بایرامی، رئیس انتشارات و سازمان تاریخ و ادبیات بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، به قول خودش بانی حقوقی جایزه انتخاب کتاب سال است. به مناسبت هفته دفاع مقدس با او درباره مهم‌ترین رویداد فرهنگی دفاع مقدس در طول سال، یعنی انتخاب کتاب سال دفاع مقدس، او می‌گوید: «ما از بهترین داوران بهره برده‌ایم و به هیچ وجه در کارشان هم دخالت نمی‌کنیم. در اختتامیه سال گذشته حتی مورد انتقاد دوستان خودمان در نیروهای مسلح هم قرار گرفتیم.»
ابتدا نحوه فعالیت این روزها را از وضع انتخاب کتاب سال دفاع مقدس توضیح دهید.
ابتدا اجازه می‌خواهم چهل و دومین سالگرد هفته دفاع مقدس را به محضر یکایک ملت ایران، تبریک بگویم. کار ما در سازمان ادبیات و تاریخ بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، در حوزه تولیدات مکتوب و صوتی دفاع مقدس است. ما هم همه توانمان را در این رابطه صرف می‌کنیم. درباره انتخاب کتاب سال باید بگویم که یکی از جامع‌ترین و کامل‌ترین کارهایی که در طول سال انجام می‌دهیم، این رویداد بزرگ فرهنگی، یعنی انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس است که حقاً نشان بزرگی برای حوزه قلم و ادبیات دفاع مقدس محسوب می‌شود. لذا در طول سال همه همّ و غم خودمان را روی این موضوع معطوف می‌کنیم که با اهداف مشخص و نه به صورت تزئینی و نمادین و نمایشی، به دنبال ارتقای وضعیت نویسندگی و تولید کتاب‌های درخشان و فاخر دفاع مقدسی باشیم. در واقع هدف غایی و نهایی ما در این حوزه به چنین موضوعی تعریف می‌شود.
- راهکارهای عجیب خلبان ها برای زنده ماندن در شرایط سخت | زمانی که دست بعثی ها برای شهید صیاد شیرازی رو شد! | شهید آبشناسان استراتژی را وارد جنگ کرد
- چرا کتاب مادر شهید ژاپنی دفاع مقدس بیش از ۲۰ بار تجدید چاپ شد؟ | یامامورا چگونه دلباخته تاجر ایرانی شد؟ | از تخیل خودمان چیزی به روایت اضافه نکردیم
در سخنم نه اغراضی است و نه دنبال موضوعی هستم. لذا خالصانه باید اعلام کنم که ما به ظاهر مسئول و متولی کاریم اما عملاً همه عناصر حوزه دفاع مقدسی در عرصه نویسندگی با ما همراه‌اند و به ما کمک می‌کنند. مثلاً ناشران عزیز و همچنین خود نویسندگان محترم. انگیزه این عزیزان را ما انگیزه دفاع مقدسی می‌دانیم. ما حتی خرید کتاب برای دبیرخانه انجام نمی‌دهیم. خود دوستان به شکل خود جوش کتاب را به ما امانت می‌دهند، داوری انجام می‌شود و سپس ما این امانت را به آنها پس می‌دهیم. جملگی این‌ها نشان از آن دارد که همه دوست دارند کاری شاخص در عرصه دفاع مقدس انجام دهند. عملکرد ما هم به همین شکل است. یگان‌های نیروی‌های مسلح ما، مجموعه‌های فرهنگی و غیره و غیره با وسع خودشان به ما کمک می‌کنند. لذا در دبیرخانه انتخاب کتاب سال دفاع مقدس به دنبال هم افزایی همه عناصر حوزه کتاب دفاع مقدس هستیم و به حمدالله احساس می‌کنیم سال به سال به این هدف نزدیک و نزدیک‌تر می‌شویم.
فرقی بین ناشر خصوصی و دولتی نیست
با توجه به پاسخ و توضیحتان، ناشران خصوصی هم به سادگی می‌توانند در انتخاب کتاب سال دفاع مقدس شرکت کنند. پس تفاوتی در ساز و کار شما بین ناشر خصوصی و دولتی وجود ندارد؟
حتماً چنین است. ما به هیچ وجه تفاوتی بین ناشران قائل نمی‌شویم. تفاوت‌ها در داوری است. داورها هستند که کیفیت اثر را تشخیص می‌دهند. ما در پذیرش و قراردادن آنها در طبقات داوری همسان عمل می‌کنیم و به هیچ وجه نمی‌گوییم این ناشر خصوصی است و فلان ناشر دولتی و این نویسنده به فرض مستقل است و فلان نویسنده جور دیگری است. به گمانم اگر به غیر از این شیوه، وارد میدان شویم نوعی بی‌عدالتی به وجود آورده‌ایم.
مرزبندی دقیق رمان جنگ و ضد جنگ
ضد جنگ و دفاعی مقدسی بودن یک کتاب را توضیح می‌دهید تا موضوع برای مخاطبان روشن شود؟
ما اصلاً و ابداً در حوزه دفاع مقدس منفی بافی را نمی‌پذیریم. یعنی اگر خدایی نکرده کسی بخواهد رمان، شعر یا داستانی در نفی جنگ مطرح کند، ظاهر امر چنین است که در همه جای دنیا چنین است که جنگ را نمی‌پسندند و نمی‌پذیرند. طبعاً جنگ فی‌نفسه چیز خوبی نیست اما اگر از قِبَل این موضوع کسی بخواهد به دفاع مقدس مشعشع مردم ایران ضربه وارد کند طبیعتاً ما در این موضوع، موضع داریم و حرف می‌زنیم و نمی‌پذیریم. این موضوع با آنچه می‌گویید تفاوت‌هایی دارد.
دقیقاً می‌خواهم به همین تفاوت اشاره کنید. مرزهای منفی‌بافی با به تصویر کشیدن هنری واقعیت ملموس جنگ تحمیلی ما چیست؟
مرزبندی کاملاً مشخص است. زمانی ما می‌گوییم واقعیت‌ها باید گفته شود و تحریف جنگ انجام نشود که بحث مهمی است. اما زمانی طرف از موارد و رویدادهای جامع جنگ نکاتی را برداشت می‌کند که آن نکات کاملاً و از هر حیث منفی است. در همه جنگ‌ها موضوعات منفی وجود دارد. مگر کسی می‌تواند این موضوع را انکار کند؟ اما اگر شما به شکل جامع به کلیت موضوع دفاع مقدس نگاه نکنید، منفی بافی شکل می‌گیرد. مثالی می‌زنم تا موضوع روشن‌تر شود. شما در یک بازی ۹۰ دقیقه‌ای فوتبال وقتی از چارچوب تلویزیون آن را می‌بینید، به جایی می‌رسید که آن لحظه‌ای که دعوایی رخ داده یا اتفاقی افتاده، برای شما برای لحظاتی جلب نظر می‌کند. شما می‌توانید همه آن ۹۰ دقیقه را در آن سه، ۴، ۵ دقیقه که اتفاق رخ داده و منفی است روایت و خلاصه کنید. در حالی که این بازی فضاهای قشنگی هم داشته. گل‌های زیبایی در آن به ثمر رسیده و حتی جاهایی دوستی‌ها و حرکت‌های ورزشی و به اصطلاح جوانمردانه خاطره‌انگیزی به چشم خورده. این‌ها را دیگر کسی که مخاطب چنان آثاری است، نمی‌بیند. این زاویه نگاه از نظر ما منفی است و منفی‌بافی در حوزه دفاع مقدس است. اما نویسنده‌ای مانند تماشاگر فوتبال همه این ابعاد را می‌بیند و در همه این ابعاد اشکالاتی هم به چشم می‌خورد. چنین اثری قابل قبول است و می‌توانیم بپسندیم.
دفاع مشعشع ملت ایران پرسش‌برانگیز نیست!
مخاطبان رسانه شما باید بدانند که ما با دو نوع نگاه و نگرش با این موضوع مواجه‌ایم. یک نگرش کلهم همه عناصر را منفی می‌بیند و می‌خواهد القا کند که شما وقتی واژه جنگ را به میان می‌آورید، با سلسله عنصر یا عناصری نامطلوب سر و کار دارید. این سخن را به هر که هم بگویید در بدو امر می‌پسندد اما عاقلانه‌ترین وضع آن است که شما همه ابعاد را ببینید و این ابعاد را به عنوان هنرمند تفسیر کنید. ما در خصوص کتاب‌های دفاع مقدسی، چه داستان‌ها و رمان‌ها، چه شعرها و چه وقایع تاریخی، از نویسندگان شاخص می‌خواهیم که همه ابعاد مختلف در کنار هم ببینند. نه تکه برداری و برش مغرضانه از جنگ تحمیلی! به طور مثال اثری وجود دارد و ما در این ایام هم با آثاری روبه‌رو بوده‌ایم که دفاع مشعشع ملت ایران در مقابل قدرت همه ملت‌های جهان را با ۴ جمله پرسش‌برانگیز جلوه می‌داد و می‌دهد. حقاً چنین نگاه و شیوه‌ای اجحاف در حق مردم ایران است. باید دقت کنیم و اجازه ندهیم که چنین اتفاقاتی رخ دهد. در انتخاب کتاب سال هم دوستان ما تمرکز دارند که اصلاً این زاویه نگاه را نپذیرند. این را به عینه شاهد بودم. ما مستقیماً دخالت نمی‌کنیم اما همین‌قدر می‌دانم که داوران ما این موضوع را قبول ندارند و نمی‌پذیرند.
مدافع آثار ضعیف نیستیم
از ابتدای تا پایان جنگ آثار متعددی از جمله سرود و کتاب و شعر منتشر و پخش می‌شد که اقتضای زمانه بود. از ادای دین و حسن نیت نویسنده به انقلاب و جنگ که بگذریم آیا وقت آن نرسیده که ارزش‌های حقیقی و دفاع جانانه سربازان وطن، در هر کسوت و درجه و رسته‌ای، تمام و کمال، در آثار هنری به تصویر کشیده شود؟ در انتخاب کتاب سال دفاع مقدس چگونه آثار ضعیف غربال می‌شود؟ داوران چگونه به ساختار و محتوای ارزشمند آثار درخشان دفاع مقدسی توجه دارند؟
این‌ها نکات بسیار حساس و ظریفی است که حقیقتاً دقت کافی و وافی می‌طلبد. اگر ما دقت نکنیم، به یکباره می‌بینیم در بطن یک مطلب زیبا یک موضوع منفی به خورد جامعه و مخاطب داده می‌شود. ظاهر و شکل قصه زیباست اما عملاً توجیه مساله واقعاً خروجی بسیار ناقص و غیرقابل دفاعی دارد. آنچه می‌خواهم عرض کنم این است که تا به امروز ما تمام تلاشمان را کرده‌ایم که دقت لازم در انتخاب و معرفی بهترین‌ها و برگزیده‌ها را داشته باشیم. برای اینکه این موضوع شفاف‌تر شود و به عینه شاهدش باشیم و دقت بالاتر رود، بحث‌های داوری را جزئی‌نگرانه‌تر کردیم. تعداد موارد داوری را بالاتر بردیم و در واقع عناصر را بیشتر کردیم و موضوعات را خاص‌تر در نظر گرفته‌ایم. مثلاً قبلاً خاطرات در یک کارگروه دیده می‌شد اما اکنون خاطره داستانی، خاطره مستند و غیره از یکدیگر جدا شده‌اند و متخصصان، هر اثر را در هر عرصه خاص به تفکیک از یکدیگر و به طور جداگانه بررسی می‌کنند.
بنیاد، آثار ضعیف را برجسته نمی کند
البته این موضوع را هم در نظر بگیرید که هر چه متن به لحاظ کمّی، کمتر باشد، دقت در نگاه بیشتر خواهد شد. با موضوعی که شما به درستی به آن اشاره کردید ما هم موافقیم و باید دقت شود که خدایی نکرده این گونه مطالب دیگر امروز به خورد جامعه داده نشود و از قِبَل جشنواره‌ها و جوایزی از این دست، لااقل ما برجسته کننده چنین آثاری نباشیم.
دبیر جشنواره در انتخاب نخبگان ناخن خشکی به خرج نمی‌دهد
آیا از حضور بهترین داوران و منتقدان، کسانی مانند استاد عبدالعلی دستغیب، منتقد حرفه‌ای ادبیات داستانی امروز ایران و کسانی مانند دکتر احمد شاکری، جمعی از نخبگان که به اصطلاح در حوزه ادبیات‌داستانی استخوان ترکانده‌اند، بهره می‌برید؟ نام‌آوران بزرگان عرصه ادبیات‌داستانی ایران فهرست مشخصی دارد که بر شما و من پوشیده نیست.
اگر نگاهی به اسامی دوره نوزدهم بیندازید، در خواهید یافت که درجه یک‌های حوزه ادبیات‌داستانی دفاع مقدس در گروه های داوری ما شرکت کرده‌اند. افتخاری برای بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و سازمان ادبیات و تاریخ است که این عزیزان حضور یافته‌اند و اظهار نظر کرده‌اند و این عزیزان کتاب‌ها را بررسی می‌کنند. به طوری که در اختتامیه وقتی تصاویر مبارک آنها و داوران روی صفحه دیجیتال جشنواره نمایش داده شد، بسیاری از اهالی قلم تحسین می‌کردند که این بزرگواران در داوری نقش داشته‌اند. سعی کرده‌ایم که همین تسلسل و روند را دنبال کنیم. البته استادان بزرگ دیگری هم هستند. اما اجازه می‌خواهم تکرار کنم که ما به عنوان عناصر حقوقی و مسئول انتخاب کتاب سال دفاع مقدس، به دبیر فشاری نمی‌آوریم که این افراد و این عناصر را بیاورید. معمولاً خودشان با دوستان ارتباط دارند و در دعوت از چهره‌های درخشان ادبیات‌داستانی ایران به اصطلاح ناخن خشکی به خرج نمی‌دهند.
مولای متقیان؛ علی(ع) می‌فرمایند «ببینید کلام چیست و به گوینده توجهی نکنید.» یعنی پی‌جوی سخن درست باشید، حال می‌خواهد از هر دهانی برآید و به دهان‌ها توجه نکنید. در انتخاب کتاب سال دفاع مقدس، آیا شما که به قول خودتان جنبه حقوقی کار را بر عهده دارید و چشم ناظر بر این اتفاق فرخنده در حوزه ادبیات دفاع مقدس هستید و حتی ارتباط با منتقدان را بر عهده خودشان می‌گذارید و به قولی تا بدین حد انعطاف‌پذیر هستید؛ آیا خدایی نکرده گاهی از گوشه و کنار، نگاه یا نگاه‌هایی توصیه نمی‌شود که نویسنده‌ای اگر کتابش شایستگی برنده شدن داشت، از کدام نحله ادبی است؟ از زاویه خاصی که به نویسندگان مختلف نگریسته نمی‌شود؟
اجازه بفرمایید تکرار کنم که همه کتاب‌هایی را که از چارچوب‌های قانونی نظام جمهوری اسلامی ایران مجوز نشر گرفته‌اند در داوری لحاظ می‌شوند.
نگاه قشری نداریم و هر نحله فکری- ادبی جایزه می‌گیرد، سال گذشته مورد انتقاد دوستان بودم!
یعنی هر کتابی که از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز گرفته در صورت شایسته بودن می‌تواند برنده جایزه نخست شما باشد. درست است؟
بله. متولی این امر هم در کشور ما وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و از نظر ما محترم‌اند. از این حیث، چه نویسنده و چه ناشر و چه سازمان پشتیبانش، با هر نگاه و نحله ادبی برایمان محترم است. اگر ما خدایی نکرده از این زاویه به مجموع موضوع بنگریم که چون به قول شما فلان نویسنده دارای نحله فرهنگی و فکری خاص خودش است، جفا کرده‌ایم. اگر با نگاه قشری‌گری به موضوع بنگریم، در یک کلام حق‌الناس را رعایت نکرده‌ایم. نگاه ما چنین نیست و تا به امروز هم چنین نبوده. سال گذشته بزرگانی از نیروهای مسلح که همکاران ما بودند، رو در رو و چشم در چشم، از ما و شخص بنده انتقاد کردند.
در کار داوران دخالت نمی‌کنیم
آن هم به آن جهت که کتاب آنها برگزیده نشد. ما هم رک و پوست‌کنده گفتیم که اصلاً تعیین کننده ما نیستیم. ملاک داوران عزیزی هستند که به آنها احترام می‌گذاریم. اگر قرار باشد، داور دعوت کنیم و در کارشان هم دخالت کنیم و بگوییم به این آثار توجه کنید، هم توهین به شخصیت آن داور است و هم نوعی حق الناس را رعایت نکرده‌ایم.
چه برنامه‌هایی در سطح استانی و بین‌المللی به مناسبت دفاع مقدس دارید؟ چه در عرصه نشر و چه در عرصه تبلیغات؟
آنچه می‌خواهم عرض کنم مربوط به سازمان تاریخ و ادبیات بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس است. خود بنیاد حفظ آثار فعالیت‌های متعددی داشته و دارد که از روابط عمومی بنیاد می‌توان جویا شد و سردار بهمن کارگر، رئیس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس هم در مصاحبه‌ای همه این برنامه‌ها را تشریح کردند. اما سازمان ادبیات بر اساس آماری که داریم در هر ۳۱ استان کشور، به ازای هر استان قریب به ۶۰۰ عنوان کتاب را در طول این هفته رونمایی کرده و می‌کنند. یک برنامه معرفی و نقد کتاب داریم. بعضی از استان‌ها نمایشگاه‌هایی را هم تدارک دیده‌اند که در مکان‌های خاص کتاب‌های ارزشمند با تخفیفات ویژه عرضه می‌شود. این نمایشگاه‌ها در مساجد، مدارس، دانشگاه‌ها و اماکن عمومی در راستای ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی آن هم از جنس دفاع مقدس، در هفته دفاع مقدس، شروع شد و ادامه یافت. جاهایی هم دوستان ما خوش‌سلیقگی به خرج دادند و مسابقات کتابخوانی برگزار کردند. حتی از شبکه چهار بهره بردند و سعی کردند کتاب‌هایی که مناسب کودکان و نوجوانان است، معرفی کنند. جوایزی هم برای این فعالیت‌ها در نظر گرفتند.
برپایی نمایشگاه در کشورهای جبهه مقاومت
در عرصه بین‌الملل هم در کشورهای جبهه مقاومت، به انحای مختلف سعی می‌کنیم در نمایشگاه‌ها و موضوعاتی از این دست حضور داشته باشیم یا از طریق رایزن‌های فرهنگی جمهوری اسلامی به معرفی کتاب‌های دفاع مقدس و کتاب‌های درخشان این حوزه بپردازیم.
داستان‌ها و رمان‌های امروز ما درخشان است و معتقدم که روز به روز به لحاظ کیفی و کمّی باید در حوزه ادبیات‌داستانی دفاع مقدس رشد کنیم. اما هنوز به سوژه‌های عینی خودمان نپرداخته‌ایم. بسیاری از یادگاران دفاع مقدس هنوز هستند. از اهالی قلم خواستارم به سمت آنها بروند، خاطراتشان را بگیرند تا داشته‌های قلبی و عینی خودشان را به ما عرضه کنند و تبدیل به درخشان‌ترین آثار دفاع مقدس شود. بحمدالله در کشور ما نویسندگانی که مایل به قلم زدن در حوزه دفاع مقدس‌اند، کم نیستند. به گمانم این به خودی خود یک معجزه است. جوانان خوش‌قریحه‌مان باید به این سمت بیایند تا ما هم بتوانیم به آنها کمک کنیم تا از این یادگاران جنگ و دفاع مقدس برای آیندگان، بیشترین بهره را ببریم.
نظر شما